Sve o problemima sa prostatom
Različiti faktori rizika, uzroci, simptomi, kao i pouzdana dijagnostika, otkrivaju o kojoj je bolesti prostate reč i kakve mere lečenja treba preduzeti
Upala prostate, dobroćudno uvećanje i rak prostate su najčešće bolesti ove muške polne žlezde koja je smeštena ispod dna mokraćne bešike i koja svojom čvrstinom i položajem daje potporu bešici i učestvuje u stvaranju semene tečnosti, kaže u razgovoru o problemima sa prostatom dr Mirko Jovanović, specijalista urologije na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu. Za naš časopis on otkriva sve o ovim bolestima, počevši od faktora rizika i uzroka oboljevanja prostate, preko simptoma i drugih ključnih razlika među njima, pa do dijagnoze i lečenja svake od njih.
Upala prostate
Faktori rizika: Upala prostate se češće dešava u mlađem životnom dobu, od 20-te godine života, i najčeša je u dobu najveće seksualne aktivnosti muškarca. Faktori za nastanak upale prostate su prehlada, loša ishrana, higijena i uslovi života i rada, nagli gubitak telesne težine, nedavno preležane infekcije (grip, upala pluća) fimoza (srasla kožica za glavu uda), kao i pridružene bolesti: dijabetes, uremija, ciroza jetre, zatvor.
Uzroci: Upala prostate se dešava zbog prodora bakterija u žlezdano tkivo prostate i to stanje se naziva akutnozapaljenje prostate- prostatitis.
Mokraćni kanal je najčešće ulazno mesto infekcije, a polno prenosive bolesti i medicinski zahvati (urinarni kateter, endoskopski zahvati), olakšavaju njen unos. Infekcija se može preneti krvnim i limfnim putem, najčešće iz creva. Najčešći prouzrokovači su bakterije kao što su Escerichia coli, Enterokok, Proteus, Klebsiela, ređe Stafilokok, Streptokok i gljivice.
Simptomi: Akutni prostatitis se karakteriše bolnim i učestalim mokrenjem, visokom telesnom temperaturom i bolom, najčešće u dnu karlice i izmedju nogu. Ovakvo stanje zahteva lečenje antibioticima. Blaže forme zapaljenja prostate, ili nedovoljno dugo i neadekvatno lečen akutni prostatitis, kao i ponavljana zapaljenja mogu da rezultuju hroničnim prostatitisom. Ovo oboljenje karakteriše osećaj umerene ali stalno prisutne nelagodnosti u regiji prostate i blagih do umerenih tegoba sa mokrenjem. Hronična upala prostate je jedna od najčešće postavljenih dijagnoza u urologiji, a simptimi su stalno ili povremeno pečenje pri mokrenju, bol u stidnoj regiji, preponama i genitalijama i seksualna disfunkcija.
Dijagnostika: Početak pregleda kod bilo kakvih problema sa prostatom počinje razgovorom urologa sa pacijentom. Neophodno je da pacijent detaljno opiše svoje tegobe, vreme nastanka, stepen i učestalost tegoba, kao i navike vezane za mokrenje i seksualnu aktivnost. Za pravilnu dijagnozu bolesti prostate neophodno je da se uradi i manuelni pregled prostate (digitorektalni pregled) kojim se dolazi do podataka o veličini prostate, bolnosti i karakteristikama samog tkiva prostate. Potom se obavlja ultrazvučni pregled kojim se procenjuje izgled, zapremina i oblik prostate i iz krvi uradi analiza prostata specifičnog antigena (PSA) – tumorskog markera koji je veoma pouzdan i važan u praćenju bolesti prostate. Nakon ovih pregleda urolog donosi odluku o eventualno daljoj dijagnostici ili lečenju.
Lečenje: Upala prostate, akutna ili hronična, leči se antibiotskom terapijom, a razlika je u jačini i dužini primene antibiotske terapije. Akutni prostatitis, u zavisnosti od simptoma i nastalih komplikacija, se leči najčeše intenzivnom injekcionom antibiotskom terapijom sa visokim dozama antibiotika, a potom se doza smanjuje i primenjuje se oralno uzimanje antibiotika. Lečenje može da traje i do 28 dana. Hronični prostatitis se leči produženom oralnom antibiotskom terapijom koja može da traje i do 3 meseca. Kod lečenja upale prostate značajno mesto imaju pomoćne lekovite supstance, kao i poseban režim ishrane i ponašanja (videti antrfile „Saveti”).
Dobroćudno uvećanje prostate
Faktori rizika: Uvećanje prostate, odnosno benigna hiperplazija, naročito se javlja nakon 45. godine života. Sa starošću, rizik od obolevanja je sve veći, tako da je starost bolesnika najvažniji pojedinačni faktor rizika za razvoj dobroćudnog uvećanja prostate.
Uzroci: Razlog za pojavu dobroćudne hiperplazije prostate je taj što tokom životnog veka muškarca, kod većine dolazi do intenzivnijeg rasta prostate i pritiska na mokraćnu cev.
Simptomi: Najčešće se javljaju opstruktivni simptomi pri mokrenju usled uvećanja prostate, kao što su čekanje na mlaz, naročito kod prvog jutarnjeg mokrenja, naprezanje pri otpočinjanju mokrenja, slab mlaz mokraće i tanak ili isprekidan mlaz. Ovim simptomima mogu da prethode, ili se zajedno sa njima jave, simptomi iritacije bešike, kao što su mokrenje noću češće od jednog puta, jak, nezadrživ nagon za mokrenje, učestalije dnevno mokrenje i sl. Benigno uvećanje prostate može da dovede i do kompletnog zastoja mokraće, čemu neretko doprinosi infekcija, a simptomi su bol u donjem delu trbuha uz nagone za mokrenjem i stolicom.
Dijagnostika: (Videti odeljak „Dijagnostika“ kod upale prostate)
Lečenje: Pacijentima koji imaju benignu hiperplaziju prostate savetuje se unos toplih napitaka, pažnja tokom hladnijeg dela godine, izbegavanje hladnih gaziranih napitaka i sl. Ako postoje umerene tegobe vezane za mokrenje, lekovima koji opuštaju omotač prostate i smanjuje se pritisak na mokraćnu cev, a navedene tegobe mogu se značajno umanjiti i lekovima koji mogu da smanje veličinu prostate. Ukoliko su tegobe izražene, pacijentima se savetuje operacija prostate kroz mokraćni kanal (TURP) ili, ređe, laserska ili klasična operacija prostate.
Karcinom prostate
Faktori rizika: Rak prostate je najčešća maligna bolest kod muškarca posle pedesete godine života Od njega retko boluju muškarci mlađi od 40 godina, a učestalost raste nakon 55-te godine starosti, dok je najveća oko 80-te.
Uzroci: Rizik oboljevanja od karcinoma prostate obrnuto je proporcionalan starosti bolesnika, nezavisno od faktora sredine, pušenja, konzumiranja alkohola i fizičke aktivnosti.
Simptomi: Rak najčešće ne daje nikakve simptome vezane za mokrenje i može se otkriti jedino tokom urološkog pregleda.
Dijagnostika: Ako se otkrije u ranoj fazi, rak prostate može biti izlečiv. Baš zbog toga urolozi preporučuju svakom muškarcu starijem od 50 godina da, iako nema nikakvih tegoba, barem jednom godišnje dođe na preventivne urološke preglede i urade tumorski marker PSA.
Normalne vrednosti ovog markera zavise od godina i veličine prostate, ali se smatra da je PSA manji od 4 ng/ml normalna vrednost, mada je ta granica za starosnu dob do 50 godina niža, i iznosi 2,5 ng/ml. Ovo ne treba da zavara pacijente da samoinicijativno tumače vrednosti PSA, jer i u ovom opsegu „normalnih vrednosti“ postoji 25% pacijenata koji imaju karcinom prostate. Sa druge strane postoje stanja kao što je zapaljenje prostate, stanje nakon digitorektalnog pregleda ili masaže prostate, plasiranja katetera ili izvodjenja transrektalnog ultrazvuka sa ili bez biopsije prostate koja prolazno povećavaju vrednosti PSA, tako da se mogu javiti vrednosti preko 4 ng/ml a da se ne radi o karcinomu. Takođe, nekada je PSA povećan samo zbog velike mase tj. zapremine prostate. Ipak, ovakvu dilemu može da razreši jedino urolog. Ako postoji sumnja na karcinom prostate, pacijentima se nakon pripreme radi transrektalna ultrazvukom vođena biopsija prostate (TRUS BP) kojom se dobijaju isečci tkiva prostate radi pregleda pod mikroskopom.
Lečenje: Lečenje karcinoma prostate zavisi od stadijuma bolesti i obuhvata: praćenje, radikalnu hiruršku operaciju, odnosno, radikalnu prostatektomiju, zračenje, i hiruršku ili medikamentoznu kastraciju, primenu hemioterapije, ili pak simptomatsku terapiju u cilju smanjivanja bola i korekcije anemijskog sindroma.
Za tumore koji su ograničeni na prostatu modaliteti lečenja su: praćenje, zračenje ili radikalna operacija.
Radikalna operacija nudi kompletno uklanjanje prostate i njenog omotača sa tumorom, limfnih čvorova i semenih kesica, ali sa sobom nosi mali rizik od postoperativne pojave nemogućnosti kontrolisanja mokrenja, impotencije i dr. Postoji više hirurških pristupa za izvođenje radikalne prostatektomije. U novije vreme se značajna pažnja poklanja laparoskopskoj i robotskoj tehnici.
Kada je reč o zračenju, u našem narodu je uvreženo mišljenje da je zračna terapija rezervisana samo za najteže, praktično neizlečive slučajeve. To apsolutno nije tačno. Indikacije za ovaj vid terapije, kao i njen uspeh su vrlo slični kao i kod radikalne operacije, s tim da se uz dogovor sa pacijentom a uvažavajući nalaze, lekari odlučuju za jednu od ove dve metode. Radikalna zračna terapija nudi sličan procenat preživljavanja i efikasnosti u lečenju kao i operacija, uz očuvanje potencije i kontrole mokrenja, ali i moguće stvaranje tzv. postiradijacionog cistitisa i kolitisa, tj. zapaljenja sluznice debelog creva i bešike koje mogu da rezultuju upornim nagonima na mokrenje, pojavom krvi u urinu, peckanja pri mokrenju, smanjenjem kapaciteta mokraćne bešike, prolivima i krvi u stolici. Postoji i više vrsta i modaliteta zračne terapije. U slučaju bolova u kostima, zračenje se može primeniti i kao „palijativna“, simptomatska terapija u cilju otklanjanja bolova izazvanih metastazama.
U slučaju metastatske, proširene bolesti, ili zbog nemogućnosti postizanja radikalnosti tokom operacije, kao i nakon porasta vrednosti PSA nakon operacije ili zračenja potrebno je sprovesti blokadu lučenja i/ili dejstva testosterona, što se postiže ili uklanjanjem oba testisa (kastracijom, orhiektomijom), ili lekovima. U ovu svrhu se koristi nekoliko linija hormonalne terapije. Testisi stvaraju najveći deo testosterona, a u velikom procentu karcinom prostate je zavisan od ovog hormona, zbog čega je blokada njegovog dejstva od velikog značaja u oko 80% metastatskih karcinoma prostate.
Najzad, postoje i posebne vrste hemioterapije koje imaju značajnu ulogu u lečenju metastatskog karcinoma prostate.
Saveti za sprečavanje problema sa prostatom
– dosta svežeg voća i povrća (posebno se preporučuje paradajz zbog likopena koji mu daje crvenu boju, a koji dokazano utiče na sprečavanje razvoja karcinoma prostate)
– izbegavanje namirnica životinjskog porekla
– izbegavanje jako začinjene hrane
– izbegavanje alkoholnih i gaziranih pića, kao i previše hladnih napitaka jer prostati ne prija hladnoća
– održavanje idealne telesne težine
– svakodnevna fizička aktivnost
– preparati na bazi testeraste palme, koprive, bundeve i afričke šljive –
– suplementi cinka i selena kao preventiva infekcije
– izbegavanje rada u noću
– izbegavanje seksualne apstinencije
– izbegavanje rizičnih seksualnih odnosa i korišćenje prezervativa
Šta je prostatodinija?
Prostatodinija jehronični pelvični bolni sindrom koji karakteriše bol u karlici, perineumu i preponama koji traje duže od 3 meseca, a bez znakova infekcije prostate. Tegobe se, navodi naš sagovornik, mogu javljati i nestajati bez posebnog povoda, bilo gde u maloj karlici, donjem delu leđa, testisima i penisu, a pacijenti veoma često navode i tegobe sa mokrenjem, bol nakon ejakulacije, snižen libido kao i erektilnu disfunkciju.
Odgovori na najčešća pitanja
1. Može li benigna hiperplazija prostate da se pretvori u maligni tumor?
– Dobroćudno uvećanje i rak prostate su dve nezavisne i potpuno različite bolesti prostate, iako su obe bolesti pod direktnim uticajem muškog polnog hormona – testosterona. Benigna hiperplazija prostate može ali i ne mora da se pretvori u karcinom prostate, i to se dešava samo nekad, tako što se neke ćelije već uvećane prostate izmene u izgledu i strukturi, i postanu maligne od kojih se vremenom razvija rak prostate. Ipak, benigno uvećanje prostate nije faktor rizika za nastanak karcinoma.
2.Da li uvećana prostata dovodi do impotencije?
– Uvećana prostata i seksualna funkcija nisu direktno povezani tako da poremećaji u veličini i funkciji prostate ne bi trebalo da utiču na polne funkcije i da dovode do impotencije. Ipak, većina muškaraca koja ima problema sa prostatom ili pate od nekog oboljenja prostate ima i manjih ili većih problema sa svojom seksualnom funkcijom.
Psihološki faktor je važan, kao i godine života, jer uglavnom i stariji muškarci imaju smanjenu seksualnu funkciju i zbog smanjene produkcije testosterona, ali i zbog drugih pridruženih bolesti koje se pojavljuju sa starošću. Isto tako, neke metode lečenja dobroćudnog uvećanja prostate i karcinoma mogu da dovedu do pojave privremene ili trajne impotencije.
3. Da li veći broj ejakulacija smanjuje rizik od bolesti prostate?
– Istraživači sa Univerziteta Harvard utvrdili su da visok nivo seksualne aktivnosti može i te kako da utiče na smanjenje rizika od raka prostate. Studija kojom je bilo obuhvaćeno 32.000 muškaraca objavljena je u zvaničnom časopisu evropskog udruženja urologa i u zaključku je nevedeno da da muškarci koji ejakuliraju najmanje 21 put tokom mesec dana imaju 33% manje šansi da obole od raka prostate. Nema još uvek dokaza za ovu tvrdnju, ali s obzirom da je prostata polna žlezda razumljivio je da je za normalno funkconisanje fiziologije prostate poželjno redovno održavanje njene funkcije.
4. Mora li svaki stariji muškarac da ima uvećanu prostatu?
– Ne moraju svi, ali 50-90% muškarca starosti između 50 i 80 godina ima znake dobroćudnog uvećanja prostate. Međutim, samo 50% muškaraca ima neke simptome otežanog mokrenja zbog uvećanja prostate, a od ovog broja, samo 10% muškaraca ima takve tegobe da je potrebna intenzivna terapija i operativno lečenje.
5. Može li se dijagnoza bolesti prostate postaviti bez rektalnog pregleda?
– Za pravilnu i tačnu dijagnozu bolesti prostate obavezan je digitorektalni pregled. On, sam po sebi, ne dokazuje nijednu bolest prostate ali je u korelaciji sa drugim nalazima (PSA marker, transrektalni ultrazvučni pregled i sl) i postojećim simptomima jedan je od odlučujućih faktora koji dovode do dijagnoze.
6. Da li je rak prostate izlečiv?
– U ranoj fazi bolesti, kada je bolest ograničena na prostatu, radikalnom operacijom se uklanja cela prostata i ako nije došlo do metastaziranja rak prostate može biti izlečiv. Međutim, u kasnijoj faz, ako je bolest kasnije otkrivena, nije moguće potpuno izlečenje, ali jem moguće potpuno zaustavljanje bolesti, na kraći ili duži period.
7. Vlada uverenje da muškarci s uvećanom prostatom ne treba da piju vodu pre spavanja. Da li je to tačno?
– Kod dobroćudnog uvećanja prostate jedan od najneprijatnijih simptoma je često noćno ustajanje koje je posledica nemogućnosti poptunog pražnjenja mokraćane bešike i tada se savetuje da se u večernjim satima i pred spavanje nikako ne uzima tečnost, ali ni obilno večera.
8. Da li semenke bundeve pomažu protiv oboljenja prostate?
– Semenke i ulje semenki bundeve korisne su u lečenju dobroćudnog uvećanja prostate, jer sadrže fitohemikalije, bioflavonoide i antioksidanse koji smanjuju nivo slobodnih radikala u telu i poboljšavaju funkciju prostate.
Za više informacija kontaktirajte naš stručni tim na sledećem linku